De status van
draailier en doedelzak veranderde in de Renaissance: liggende bourdontonen waren immers
moeilijk verenigbaar met de beweeglijke baslijnen van de opkomende polyfonie. Bovendien
verschenen steeds meer muziekinstrumenten ten tonele die muzikaal meer mogelijkheden
boden. Doedelzak en draailier werden (nadat ze een prominente plaats hadden gehad in
hoofse en/of religieuze muziek) volksinstrumenten, waarop enigszins werd neergekeken. Zo
kennen we doedelzak en draailier vooral van talloze afbeeldingen op etsen, gravures en
schilderij-en uit de 15e, 16e en 17e eeuw, van de hand van mensen als Bosch, Breugel,
Teniers, Van Ostade, Steen, e.d.
De doedelzak was vooral het
instrument van rondtrekkende muzikanten die kermissen en bruiloften opluisterden; de
draailier werd het instrument van (blinde) bedelaars. De dansmuziek die zij ten gehore
brachten kon in de ogen van met name de voortrekkers van de Reformatie alleen maar
verleiden tot een losbandig leven; nog een reden voor verkettering dus. Juist door de
ambulante bezigheden van de bespelers, was de verbreiding van de instrumenten door heel
Europa echter een feit.
Bouwtechnisch evolueerden de instrumenten verder. De tangentenkast van de draailier werd met een tweede rij toetsen uitgebreid, zodat het instrument chromatische bespeeld kon worden. In de 16e eeuw werd naar analogie van de "tromba marina" de trompetkam toegevoegd. De doedelzak kreeg meerdere bourdonpijpen en kreeg in elke streek een ander uiterlijk en daardoor vaak ook onderscheiden stemmingen.
Zo vinden we de
instrumenten terug in "Syntagna Musicum" dat in 1619 verscheen. In dit boek
beschrijft Michael Praetorius muziekinstrumenten die op dat moment bekend zijn. Hij
vermeldt vier doedelzaktypes die beschouwd kunnen worden als ontwikkelingen van de uit
eerdere periodes bekende modellen: de "Schaperpfeiff" (zoals afgebeeld bij o.a.
Breugel), de "Grosser Bock" (een soort basdoedelzak), het
"Hümmelchen" en de "Dudey" (beide kleine modellen, met
respektievelijk twee en drie bourdons). Praetorius vermeldt echter ook een geheel nieuw
type doedelzak, "Sackpfeiff mit dem Blaszbalg" genaamd. In plaats van een
blaaspijp wordt hier een balgje afgebeeld: de ene arm pompt met de balg lucht in het
reservoir, terwijl de andere arm de lucht uit de zak naar de pijpen perst; de afbeelding
laat een relatief kleine melodiepijp zien en een korte stomp hout waarin d.m.v. s-vormige
boringen (naar analogie van de ranket) meerdere bourdons blijken verborgen te zijn.
Enkele jaren later (1635) toont M. Mersenne in zijn
Harmonicorum Libri gedetailleerder een soortgelijk instrument, dat hij "musette"
noemt. Deze doedelzak zou de volgende 100 jaar een belangrijke rol gaan spelen in
hofmuziek van de Franse Barok. Praetorius beeldt ook twee draailiertypes af, maar hij
spreekt er slechts minachtend over als "....Bawren- und umblauffenden
Weiber-Leyre...".